Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej

Wysoczyzna Elbląska zaskakuje tajemniczymi leśnymi ścieżkami i panoramicznymi widokami. Liczne szlaki piesze i rowerowe prowadzą przez najbardziej atrakcyjne turystycznie wzgórza między Elblągiem a Tolkmickiem, stąd poświęcamy im nasz cykl „Poznaj Wysoczyznę Elbląską od A do Z!”. Partnerem cyklu jest Dziennik Elbląski. 

I jak Iwa (i inne wierzby)

W Polsce występuje 25 gatunków wierzb (nie licząc międzygatunkowych mieszańców), jedną z nich jest wierzba iwa (Salix caprea). Niektóre gatunki wierzb to niskie krzewy, inne drzewa lub duże, wzniesione krzewy. Jedne mają gałęzie zwisające i wiotkie gałęzie, inne – wzniesione i odstające. Liście mogą mieć kształt lancetowaty, jajowaty bądź eliptyczny, mogą być całobrzegie lub piłkowane. Rozpoznawanie gatunków wierzb utrudnia fakt, że tworzą one mieszańce, nawet trzech czy czterech gatunków.

Jak wygląda i gdzie rośnie wierzba iwa?

Wierzba iwa to wysoki krzew lub duże drzewo dorastające zazwyczaj do 12 m wysokości. Młode, czerwonobrązowe lub olikowobrązowe grube gałązki początkowo są pokryte krótkimi włoskami, potem nagie. Starsze gałęzie i pień mają podłużne pęknięcia. Liście mają zmienną wielkość, ale wszystkie mają szerokoeliptyczny kształt, są dwa razy dłuższe niż szersze i lekko pomarszczone (do 11 cm długości i 5 cm szerokości). Widoczne są wypukłe nerwy. Brzegi liści mogą być gładkie lub rzadko piłkowane. Wierzch liści szybko traci owłosienie, może mieć kolor od oliwkowozielonego do ciemnozielonego. Spód liści białawo owłosiony. Ogonek liściowy jest również owłosiony. U nasady liścia są przylistki, które po pewnym czasie odpadają. Wszystkie wierzby są dwupienne, czyli na jednym drzewie występują tylko kwiaty męskie, a na drugim – tylko żeńskie. Wierzba iwa kwitnie najwcześniej spośród naszych wierzb: w marcu i kwietniu, co sprawia, że jest bardzo cenna dla pszczół (w tym okresie jest mało dla nich pokarmu). Kwiatostany (kotki) pojawiają się przed rozwojem liści. Kotki męskie są grube, jajowate, dochodzą do 2 cm długości. Kotki żeńskie są dłuższe (do 3,5 cm), jajowate, zielone, w trakcie owocowania wydłużają się do nawet 10 cm. Owocem jest torebka pękająca 2 klapami. Bardzo drobne nasiona są zaopatrzone we włoski, dzięki którym wiatr może je przenosić na dalsze odległości.

Wierzba iwa rośnie w lasach, zaroślach, jest także sadzona w parkach. Poza typową iwą, są także jej dekoracyjne odmiany.

Wierzba iwa i inne wierzby

Na Wysoczyźnie Elbląskiej rosną 2 podobne gatunki wierzby: uszata i szara. Łatwo je pomylić, tym bardziej, że są też mieszańce wierzby iwy z tymi dwoma gatunkami (oraz mieszańce iwy z innymi gatunkami wierzb). Jednak wierzby: uszata i szara mają młode gałązki z podłużnymi widocznymi listewkami pod korą, a wierzba iwa takich listewek nie ma. Z kolei krótki zaostrzony wierzchołek liścia wierzby iwy jest odgięty, a ta cecha nie występuje u dwóch pozostałych gatunków.

Właściwości i zastosowanie wierzb

Wierzba iwa, ma, jak i inne gatunki wierzb, właściwości lecznicze. Najczęściej stosuje się młode gałązki z  młodymi liśćmi. Zawierają one między innymi salicynę i flawonoidy, które działają przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie przeciwbólowo i napotnie. Są więc stosowane w chorobach z gorączką (np. schorzenia dróg oddechowych), przy reumatyzmie, poprawiają krążenie krwi i działają moczopędnie. Z uwagi na fakt, iż salicyna w roślinach występuje z szeregiem innym substancji (których nie ma w tabletkach z salicylanami), nie podrażnia ona błony śluzowej żołądka. Podobne związki zawierają także kotki wierzbowe.

Gałązki wierzba iwy, z uwagi na dekoracyjne bazie, są także chętnie ścinane jako wiosenna ozdoba stołów wielkanocnych. Dawniej wierzono, że połykanie kotków wierzby poświęconych w Niedzielę Palmową pomaga przy bólach gardła. Bazie z poświęconej palmy zostawiano w różnych miejscach domu i gospodarstwa, aby chroniły dobytek. Z pędów wierzby wróżono także w wigilię Bożego Narodzenia: zawiązywano gałązki w węzeł. Wierzono, że jeśli taka gałązka pęknie, to jej właściciel umrze w ciągu najbliższego roku.

Miękkie drewno wierzby jest chętnie wykorzystywane przez rzeźbiarzy a dawniej służyło do wyboru sprzętów domowych. Gałązki wierzby służą do wytwarzania koszy i innych przedmiotów z wikliny.

Hanna Kruk

Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej

Wysoczyzna Elbląska od A do Z! Zapraszamy do lektury:

A jak Abegg  | A jak aster solny | A jak akacja

B jak bielik | B jak Bażantarnia | B jak Bitwa na Zalewie Wiślanym

C jak cesarz | C jak centuria | C jak czosnek niedźwiedzi

D jak dzięcioł | D jak domy podcieniowe | D jak drozd śpiewak

E jak Elbląskie Towarzystwo Starożytności | E jak Elfrida | E jak erozja

F jak flora wiosenna | F jak folwarki | F jak fiołek

G jak głazy narzutowe | G jak gody wiosenne | G jak Grabianka

H jak Hoggo | H jak Huta Żuławska | H jak Hedera czyli bluszcz

I jak Irys | I jak insekty | I jak Iwa (i inne wierzby)

J jak jeleń sika | J jak jaskółki

K jak kruszczyki | K jak krajobraz kulturowy

L jak lepiężnik | L jak lilia złotogłów

Ł jak Łęcze | Ł jak łuskiewnik

M jak miodunka | M jak marzanka wonna

N jak Natura 2000 | N jak Nadbrzeże

O jak orzesznica | O jak olsza

P jak pomniki przyrody | P jak pióropusznik strusi

R jak rezerwat przyrody | R jak rzekotka drzewna

S jak Szlak Kopernikowski |S jak szlaki rowerowe

Ś jak Święty Kamień | Ś jak śledziennica skrętolistna

T jak tojad | T jak Tolkmicko

U jak uszatka | U jak użytki ekologiczne

W jak Wysoczyzna | W jak Wigilia ze strzyżykiem

Z jak zaskroniec | Z jak Zatoka Elbląska

• 
•