Fot. Zefiryn Pągowski | Nazwa zaskrońca pochodzi od żółtych plam z tyłu głowy - jest to cecha odróżniająca go od innych węży
Wysoczyzna Elbląska od A do Z! | Z jak zaskroniec
Wysoczyzna Elbląska zaskakuje tajemniczymi leśnymi ścieżkami i panoramicznymi widokami. Liczne szlaki piesze i rowerowe prowadzą przez najbardziej atrakcyjne turystycznie wzgórza między Elblągiem a Tolkmickiem, stąd poświęcamy im nasz cykl „Poznaj Wysoczyznę Elbląską od A do Z!”. Partnerem cyklu jest Dziennik Elbląski.
Z jak zaskroniec
W Polsce żyje 10 gatunków gadów, wszystkie podlegają ochronie gatunkowej ścisłej (gniewosz plamisty, zaskroniec rybołów, wąż Eskulapa, jaszczurka zielona i żółw błotny) lub częściowej (żmija zygzakowata, zaskroniec zwyczajny, padalec zwyczajny, jaszczurka zwinka i żyworodna).
Zaskroniec jako przedstawiciel węży
Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix L.) jest najczęściej w Polsce (w tym na Wysoczyźnie Elbląskiej) występującym, nieszkodliwym dla człowiek i niejadowitym wężem, często spotykanym nad wodą, w lasach, na łąkach i mokradłach. Należy do rzędu łuskonośnych, czyli ma ciało pokryte łuskami, a brzuch tarczkami (takich tarczek brzusznych nie mają jaszczurki, w tym beznoga jaszczurka – padalec zwyczajny). Zaskroniec ma także dobrze rozwinięte zęby, które są lekko zagięte ku tyłowi po to, aby dobrze przytrzymywać połykaną ofiarę. Jak wszystkie węże, ma luźne i elastyczne połączenia kości czaszki, szczególnie żuchwy, i dzięki temu jest w stanie połknąć dużą zdobycz. Węże nie mają powiek i generalnie mają słaby wzrok, w dodatku są głuche, więc informacje o otoczeniu zbierają dzięki zmysłowi dotyku, korzystając z ruchliwego, długiego i rozwidlonego na końcu języka. Węże mają także w pyszczku narząd Jacobsona, który odbiera bodźce chemiczne (smak i węch). Pełzanie wężom ułatwia ich budowa anatomiczna: kręgosłup złożony z kilkuset kręgów, ruchome i liczne żebra, brak mostka. Co jakiś czas węże zrzucają naskórek, zostawiając wylinki.
Jak rozpoznać zaskrońca?
Zaskroniec ma charakterystyczne żółte plamy na bokach z tyłu głowy (tzw. plamy skroniowe), otoczone czarną obwódką. Od tych plam pochodzi polska nazwa tego gada. Żółte plamy skroniowe pozwalają na łatwe odróżnienie zaskrońca od innych węży, w tym od jedynego polskiego jadowitego gada – żmii zygzakowatej. Ponadto zaskroniec ma okrągłe źrenice oczu, natomiast żmija – pionowe.
Zaskrońce są aktywne w dzień, tak jak inne gady lubią się wygrzewać na słońcu.
Zaskrońce doskonale pływają i nurkują (z tego powodu są nazywane „wężami wodnymi”). Aktywnie polują na swoją zdobycz. Żywią się głównie żabami ale zjadają również drobne gryzonie (np. myszy), traszki, rzadko ryby czy inne małe zwierzęta. Swoje ofiary zawsze połykają w całości.
Zaskrońce są płochliwe. Zaatakowane, gdy nie mogą uciec, udają martwe i wydzielają cuchnącą ciecz z gruczołów koło odbytu. Ich wrogami są lisy, borsuki, bociany i czaple, myszołowy a także inne ptaki. Ponieważ zaskrońce lubią się wylegiwać w ciepłych i słonecznych miejscach, często giną na drogach, rozjeżdżane przez auta lub rowery (np. w lesie). Na łąkach zagrożeniem dla nich może być koszenie trawy.
Jak inne gady, jesienią zaskrońce szukają poziemnych kryjówek, w których przesypiają zimę. Budzą się w marcu i na wiosnę rozpoczynają gody. Wtedy też często można je spotkać wygrzewające się w słońcu. Latem samice składają jaja, z których po około 8 tygodniach wylęgają się młode, mające około 30 cm długości (dorosły zaskroniec może mieć nawet do 1,5 m długości).
Wąż pożyteczny a dawniej także czczony
Zaskrońce są bardzo pożyteczne, gdyż zjadają myszy i nornice i które mogą powodować szkody w ogrodach lub gospodarstwach domowych.
W wielu krajach (Litwa, Polska, Ukraina, Skandynawia, Słowacja, Niemcy – a ściślej: Łużyce) są baśnie i przypowieści o królu węży, który strzegł skarbów. Na terenie Litwy, Ukrainy i dawnych Łużyc zaskrońce cieszyły się sympatią ludności. W dawnych czasach, Bałtowie i Słowianie uważali, że są one świętymi zwierzętami. Kiedyś (jeszcze w XIX wieku) na wsi trzymano zaskrońce w domu i stawiano dla nich miseczki z mlekiem. Wierzono również, że jeśli zaskroniec opuści dom, to budynek wkrótce spłonie.
Tym tekstem kończymy tegoroczny cykl „Wysoczyzna Elbląska od A do Z”. Dziękujemy wszystkim za uważną lekturę i już teraz zapraszamy na kolejne ciekawostki o Wysoczyźnie Elbląskiej – już od 12 stycznia kolejne materiały (zarówno w Dzienniku Elbląskim jak i na naszej stronie internetowej).
Hanna Kruk
Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej
Wysoczyzna Elbląska od A do Z! Zapraszamy do lektury:
A jak Abegg | A jak aster solny
B jak bielik | B jak Bażantarnia
D jak dzięcioł | D jak domy podcieniowe
E jak Elbląskie Towarzystwo Starożytności | E jak Elfrida
F jak flora wiosenna | F jak folwarki
G jak głazy narzutowe | G jak gody wiosenne
H jak Hoggo | H jak Huta Żuławska
J jak jeleń sika | J jak jaskółki
K jak kruszczyki | K jak krajobraz kulturowy
L jak lepiężnik | L jak lilia złotogłów
Ł jak Łęcze | Ł jak łuskiewnik
M jak miodunka | M jak marzanka wonna
N jak Natura 2000 | N jak Nadbrzeże
O jak orzesznica | O jak olsza
P jak pomniki przyrody | P jak pióropusznik strusi
R jak rezerwat przyrody | R jak rzekotka drzewna
S jak Szlak Kopernikowski |S jak szlaki rowerowe
Ś jak Święty Kamień | Ś jak śledziennica skrętolistna
U jak uszatka | U jak użytki ekologiczne
