Lilia złotogłów | Fot. Jolanta Olszewska
Wysoczyzna Elbląska od A do Z! | L jak lilia złotogłów
Wysoczyzna Elbląska zaskakuje tajemniczymi leśnymi ścieżkami i panoramicznymi widokami. Liczne szlaki piesze i rowerowe prowadzą przez najbardziej atrakcyjne turystycznie wzgórza między Elblągiem a Tolkmickiem, stąd kontynuujemy nasz cykl „Poznaj Wysoczyznę Elbląską od A do Z!”. Partnerem cyklu jest Dziennik Elbląski.
L jak lilia złotogłów
Lilia złotogłów (Lilium martagon) to gatunek uznany w Polsce za zagrożony wyginięciem, objęty ochroną ścisłą, a więc nie można zrywać jej okazów, ani wykopywać cebulek. Jednocześnie to jedna z najpiękniej kwitnących roślin dziko rosnących na Wysoczyźnie Elbląskiej. Na naszym terenie lilia złotogłów występuje rzadko. Rośnie w lasach liściastych (zwłaszcza bukowych), iglastych i zaroślach. Lubi półcień i przeciętnie wilgotne gleby o odczynie obojętnym lub zasadowym. Jej stanowiska są prawie w całej Polsce, najwięcej na południu (szczególnie w Karpatach i Sudetach) i na wschodzie kraju.
Leluja, maśleszka, zawojek
Druga część nazwy: złotogłów pochodzi od bardzo charakterystycznej cebuli tej lilii, złożonej z licznych, żółtych, dachówkowato (szyszkowato) ustawionych jajowatych łusek (z dołu są najstarsze łuski, u góry – najmłodsze). Cebula może mieć nawet do 8 cm średnicy. Ponieważ lilia złotogłów często rośnie w górach, nosi też ludowe nazwy: leluja, maśleszka, zawojek lub po prostu złotogłów i jej motyw był wykorzystywany w sztuce ludowej. Warto wiedzieć, że motyw lilii złotogłów wprowadził do zdobnictwa podhalańskiego (hafty, meble, budynki itp.) w XIX wieku Witkiewicz.
Nocą przyciąga motyle
Lilia złotogłów, jak wszystkie inne lilie, jest rośliną cebulową. Z cebuli wyrasta prosta łodyga, o wysokości do 40 do nawet 150 cm. Liście są podłużne, górne i dolne na łodydze są ustawione skrętolegle, natomiast środkowe prawie okółkowo. Dość duże kwiaty (o średnicy 4-5 cm) pojawiają się w czerwcu i lipcu, czasem jeszcze w sierpniu. Zwisają w dół, są brudnoróżowoczerwone (lub, jak inni autorzy to określają: barwy ciemnoróżowej do różowopurpurowej), ciemno nakrapiane i rosną zazwyczaj po 3 do 12 na jednej łodydze. Roztaczają silną woń, zwłaszcza wieczorem i w nocy, przywabiając nocne motyle. Zapylane są przez motyle z rodziny zawisakowatych, które mają długie trąbki i spijają nektar w locie. Poza motylami nocnymi, lilie może zapylać także dzienny motyl ze wspomnianej już rodziny zawisakowatych – fruczak gołąbek, zwany „polskim kolibrem”. Ale jeśli motyli nie ma (bo np. pogoda jest niekorzystna), kwiaty mogą zapylić się własnym pyłkiem. Owocem jest torebka z nasionami, które rozsiewa wiatr. Lilia również może rozmnażać się wegetatywnie, poprzez wytwarzanie nowych cebulek u nasady cebuli macierzystej. Lilia jest rośliną wieloletnią, zimującą w postaci cebuli. Rośnie wolno: nasiona kiełkują w kolejnym roku po wysianiu, wytwarzając liścień tylko częściowo wychodzący spoza bielma nasienia. Normalny liść odziomkowy rośnie dopiero w kolejnym roku, podobnie jak pierwsze korzenie przybyszowe. Roślina rozwija się przez kilka następnych lat, wytwarzając rokrocznie tylko jeden liść i zwiększając objętość cebuli, zanim powstanie ulistniony pęd kwiatowy i pojawią się kwiaty. Potem okaz kwitnie rokrocznie, nawet przez kolejnych kilka lat.
Lecznicza i trująca
Lilia złotogłów występuje w Europie i Azji. Dawniej była stosowana w lecznictwie ludowym, ale trzeba pamiętać, że jest to równocześnie roślina trująca (zawiera saponiny i flawonoidy). We wschodniej tradycyjnej medycynie (Chiny, Tybet, Mongolia, Syberia) stosowano ją do leczenia bolących zębów i jako środek przeciwzapalny, stosowany wewnętrznie, do leczenia wrzodów żołądka i zewnętrznie, na rany, skaleczenia, czyraki i owrzodzenia. Jadalne są cebulki, które w starożytnej Grecji dodawane były do mąki do wypieku chleba. Do tej pory na Syberii cebulki te są wykorzystywane w kuchni. Ponadto w Jakucji suszone i sproszkowane cebulki są dodawane do owsianki, podczas gdy w Kirgistanie są stosowane w produkcji sera owczego. Lilia jest też chętnie zjadana przez sarny i jelenie. Dawniej wierzono, że potrafi ochronić ludzi przed demonami.
Objęta ścisłą ochroną
W sklepach można dostać cebulki lilii złotogłów o różnych barwach kwiatów, warto jednak wiedzieć, że jest to roślina bardzo wymagająca w uprawie. Jak już wspomniano, na stanowiskach naturalnych roślina ta jest objęta ścisłą ochroną gatunkową i nie wolno tych cebulek wykopywać po to, aby przesadzić do swojego ogródka.
Hanna Kruk, Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej
Wysoczyzna Elbląska od A do Z! Zapraszamy do lektury:
A jak Abegg | A jak aster solny
B jak bielik | B jak Bażantarnia
D jak dzięcioł | D jak domy podcieniowe
E jak Elbląskie Towarzystwo Starożytności | E jak Elfrida
F jak flora wiosenna | F jak folwarki
G jak głazy narzutowe | G jak gody wiosenne
H jak Hoggo | H jak Huta Żuławska
J jak jeleń sika | J jak jaskółki
K jak kruszczyki | K jak krajobraz kulturowy
L jak lepiężnik | L jak lilia złotogłów
Ł jak Łęcze | Ł jak łuskiewnik
M jak miodunka | M jak marzanka wonna
N jak Natura 2000 | N jak Nadbrzeże
O jak orzesznica | O jak olsza
P jak pomniki przyrody | P jak pióropusznik strusi
R jak rezerwat przyrody | R jak rzekotka drzewna
S jak Szlak Kopernikowski |S jak szlaki rowerowe
Ś jak Święty Kamień | Ś jak śledziennica skrętolistna
