Owoce kaliny są krwistoczerwone Fot. Z. Gawron
Wysoczyzna Elbląska od A do Z! | K jak kalina
Wysoczyzna Elbląska zaskakuje tajemniczymi leśnymi ścieżkami i panoramicznymi widokami. Liczne szlaki piesze i rowerowe prowadzą przez najbardziej atrakcyjne turystycznie wzgórza między Elblągiem a Tolkmickiem, stąd poświęcamy im nasz cykl „Poznaj Wysoczyznę Elbląską od A do Z!”. Partnerem cyklu jest Dziennik Elbląski.
K jak Kalina
Występowanie.
Kalina koralowa (Viburnum opulus L.) występuje w Europie, Azji, oraz Ameryce Północnej. W Polsce kalina koralowa jest pospolita na terenie całego kraju z wyjątkiem Tatr. Kalina koralowa rośnie w wilgotnych lasach, zarówno w podszycie, jak i w ekotonie lasu. Spotykana jest często w łęgach i grądach, wzdłuż rzek i strumieni oraz nad brzegami jezior i torfowisk.
Opis gatunku.
Jest krzewem rosnącym do wysokości 4 m. Krzew rośnie szybko, przyrasta 30-60 cm długości pędów rocznie. Kora krzewu jest szara, pokryta licznymi szarymi, kolistymi przetchlinkami, z charakterystycznymi, podłużnymi spękaniami (kreskami). Pąki i pędy są nakrzyżległe.
Liście są klapowane (z trzema, rzadziej pięcioma klapami), o długości do 7–10 cm i do 8 cm szerokości, rozwijają się w końcu kwietnia. Jesienią intensywnie przebarwiają się.
Kwiaty ma białe, zebrane na szczytach gałązek w płaskie, czasem półkoliste baldachogrona o średnicy od 5 do 10 cm. Wszystkie kwiaty są 5-płatkowe. Brzeżne, większe (15–25 mm średnicy), są płonne i pełnią funkcję powabni. Kwiaty wewnątrz baldachu mają dzwonkowaty kształt są mniejsze (4–5 mm) i są obupłciowe. Kwitnie od maja do lipca.
Owoce są szkarłatnoczerwone, lśniące. Dojrzałe owoce zwisają na szypułkach. Owoce dojrzewają w sierpniu i wrześniu i pozostają przez kilka miesięcy na krzewach, ponieważ z powodu wysokiej zawartości garbników są niechętnie zjadane przez ptaki.
Ze względu na piękne kwiatostany, owoce utrzymujące się przez zimę aż do wiosny oraz intensywne przebarwianie jesienne liści – kalina jest cenioną rośliną ozdobną. Powstało wiele odmian hodowlanych. Jest łatwa w uprawie i nie wymaga specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych.
Właściwości lecznicze.
Jest rośliną leczniczą stosowaną głównie w leczeniu chorób kobiecych, związanych z problemami zdrowotnymi i bólami w czasie ciąży i menstruacji. Owoce są jadalne, ale spożywane surowe w dużych ilościach są szkodliwe dla dzieci. Słabo trujące właściwości owoców zanikają po przemrożeniu lub pod wpływem wysokiej temperatury. Ze względu na garbniki, kwestią subiektywną są ich walory smakowe. Kora kaliny koralowej jest bogata w pochodne kumaryny, flawonoidy, fitosterole, irydoidy, garbniki, żywicę, triterpeny, kwasy organiczne, fenolokwasy, olejki eteryczne, oraz witaminę K. W większości organów rośliny występuje wiburnina-glikozyd o gorzkim smaku. W owocach znajdują się saponiny, węglowodany, garbniki, pektyny, kwasy organiczne, karotenoidy, witamina C, E i B9 (kwas foliowy).
Ekstrakty z kory mają właściwości przeciwskurczowe (zwłaszcza przy bolesnych skurczach macicy), uspokajające, przeciwbólowe i przeciwkrwotoczne. Zapobiega poronieniom, krwawieniom związanym z klimakterium, wymiotom ciężarnych i zaburzeniom nerwowym w czasie ciąży. Przetwory z owoców stosowane są przy przeziębieniach, skurczach jelit a także krwawieniach wewnętrznych i z nosa. Roztwory z soku stosowane są przy leczeniu chorób skóry. Odwar z korzeni pomaga na skazę limfatyczną, drgawki, histerię, bezsenność i astmę. Odwar z kwiatów poprawia trawienie. Stosowany jest przy skurczach jelit, biegunkach, ale także jako środek wykrztuśny i napotny. Wyciągi wodne z kory i owoców wykazują silne działanie antyoksydacyjne. Zawarte w kalinie fitosterole oraz flawonoidy zapobiegają chorobom sercowo-naczyniowym.
Symbolika
W tradycjach wielu narodów słowiańskich odgrywa ważną rolę. Symbolizuje piękno, młodość i niewinność. Często jest motywem pieśni ludowych. Przewija się w tradycjach związanych zarówno z weselami jak i pogrzebami w szczególności u Słowian wschodnich, zwłaszcza Ukraińców, przez których uznawana jest za jeden z symboli Ukrainy (znak żywotności i trwania narodu). Jako symbol dziewictwa stała się elementem ozdób i częstym motywem pieśni weselnych.
Na Podlasiu kalinę sadzono na grobach dziewcząt i młodzieńców, jako symbol czystości i smutku. Miał on informować przechodniów o czystości duszy zmarłego. Wyrosłe tak krzewy były nietykalne. Wycięcie, złamanie lub wykopanie takiego krzewu stanowiło grzech ciężki, który miał się zemścić na sprawcy. Kalina uważana była jako łącznik pomiędzy światami życia i śmierci, dlatego też uważana była za skuteczną ochronę przed wszelkimi złymi mocami a jej owoce miały zabezpieczać gospodarstwo i domowników przed klątwą i działaniem sił nieczystych.
Przez znachorów była uznawana za drzewo magiczne, które posiadało zdolność uwalniania od trosk i zmartwień żalące się pod nim kobiety. Według powszechnego przekonania w kalinę wcielała się po śmierci dusza niezamężnej młodej kobiety.
Zachęcamy do przeczytania następnego odcinka naszego alfabetu, gdzie bohaterem będzie lipa.
Jarosław Mytych
Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej
