Fot. Dymówka w locie fot. pixabay
Wysoczyzna Elbląska od A do Z! | J jak jaskółki
Wysoczyzna Elbląska zaskakuje tajemniczymi leśnymi ścieżkami i panoramicznymi widokami. Liczne szlaki piesze i rowerowe prowadzą przez najbardziej atrakcyjne turystycznie wzgórza między Elblągiem a Tolkmickiem, stąd kontynuujemy nasz cykl „Poznaj Wysoczyznę Elbląską od A do Z!”. Partnerem cyklu jest Dziennik Elbląski.
J jak jaskółki
Rodzina jaskółkowatych (Hirundinidae), do której należą jaskółki to grupa dość charakterystyczna. Są to małe ptaki wróblowate o długich spiczastych skrzydłach, przystosowane do życia głównie w powietrzu, gdzie szeroko otwartymi dziobkami chwytają owady w szybkim i zwinnym locie. Jaskółki są ptakami migrującymi, spędzającymi zimy w tzw. ciepłych krajach, gdzie odlatują we wrześniu i październiku. Do Polski wracają w kwietniu lub w maju, zazwyczaj w to samo miejsce, które zajmowały w poprzednim roku. Spośród trzech gatunków jaskółek występujących w Polsce, dwa budują charakterystyczne gniazda z gliny i ziemi zlepionej śliną: dymówka (Hirundo rustica) robi je wewnątrz budynków, natomiast oknówka (Delichion urbicum) na zewnątrz. Trzecia z polskich jaskółek, brzegówka (Riparia riparia) gniazduje kolonijnie w pionowych piaszczystych lub ziemnych skarpach, np. w żwirowniach i brzegach rzek, w których wykopuje norę lęgową około metrowej długości.
Na terenie Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej stwierdzono obecność wszystkich trzech gatunków jaskółek gniazdujących w naszym kraju. Choć ich wygląd na pierwszy rzut oka jest podobny, istnieje miedzy nimi sporo różnic. Najbardziej rozpoznawalna z naszych jaskółek, dymówka ma bardzo charakterystyczny, głęboko rozwidlony ogon o bardzo cienkich, wydłużonych skrajnych sterówkach. Grzbiet jej ciała jest czarny, niebiesko połyskujący, spód płowo biały a gardło i czoło krwistoczerwone. W przypadku oknówki wierzch ciała również jest czarny z niebieskim połyskiem, spód biały, ale nie zaobserwujemy krwistoczerwonego gardła, ani maski. Ubarwienie upierzenia brzegówki również jest kontrastowe, posiada jasny spód, lecz wierzch jest niepozorny, szarobrązowy. Zarówno u oknówek, jak i brzegówek ogon jest krótki, bez wydłużonych sterówek.
Ile jaskółek potrzeba żeby przyszła wiosna?
Chociaż mówi się, że „jedna jaskółka wiosny nie czyni”, to można przyjąć, że właśnie pojawienie się tych ptaków zwiastuje wiosenne ocieplenie. Przedstawiciele wszystkich naszych krajowych jaskółek przylatują gdy wiosna zadomowia się w Polsce na dobre – zazwyczaj w połowie kwietnia.
Jaskółki to nie tylko zwiastunki wiosny, ale są również traktowane jak pogodynki, ponieważ dzięki ich zachowaniu możemy przewidzieć pogodę. Jak mówi mądrość ludowa: gdy jaskółki nisko latają to znaczy, że będzie padało. Z czego to wynika? Jaskółki chwytają owady w locie. W ciepłe, słonecznie dni prądy powietrzne wynoszą owady w górę, z kolei kiedy zbliża się deszcz, zmienia się ciśnienie i wilgotność powietrza, owady nie mogą wzbić się wysoko i szukają schronienia tuż nad ziemią. Jaskółki podążają za owadami – wznosząc się wysoko w górę w słoneczną pogodę, albo nurkując w kierunku ziemi, kiedy zbliża się deszcz.
Dymówki i oknówki gniazdują pospolicie na terenach wiejskich i są nieodłącznym elementem wiejskiej kultury i krajobrazu. W czasach gdy wiedza na temat ptasich migracji była ograniczona wierzono, że dymówki zimują zakopane w mule. Wynika to z faktu, że dymówki, które poza okresem lęgowym często gromadnie nocują w trzcinowiskach nagle znikały ludziom z oczu i pojawiały się dopiero wiosną.
Jaskółki z jednej spółki – czy jerzyki to też jaskółki?
Jerzyki (Apus apus) to ptaki zbliżone wyglądem do jaskółek, ale w odróżnieniu do nich charakteryzują się ciemnym spodem, jasnym jedynie gardłem a ich skrzydła są bardziej sierpowate. Jerzyki często latają razem z jaskółkami i tak samo jak one pożywienie łapią w locie. To wszystko sprawia, że bywają ze sobą mylone, choć nie są ze sobą spokrewnione. Jerzyki należą do odrębnej rodziny jerzykowatych (Apodidae). W przeciwieństwie do jaskółek, nigdy nie siadają na drutach, gałązkach, również nie zbierają pokarmu ani materiału na gniazdo z ziemi. W zasadzie można powiedzieć, że wszystko potrafią robić w locie, nie wyłączając snu i kopulacji. Jedno z założeń naukowców mówi, że jerzyki śpią tylko jedną półkulą mózgu – w czasie gdy jedna z półkul jest aktywna, druga odpoczywa. W przeciwieństwie do jaskółek, będących nieodłącznym elementem wiejskiego krajobrazu, jerzyki upodobały sobie życie również w miastach. Obecnie praktycznie cała populacja zamieszkuje osiedla ludzkie, gdzie gnieździ się na budynkach, wykorzystując różnego rodzaju otwory.
Marta Piekarska
Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej
Wysoczyzna Elbląska od A do Z! Zapraszamy do lektury:
A jak Abegg | A jak aster solny
B jak bielik | B jak Bażantarnia
D jak dzięcioł | D jak domy podcieniowe
E jak Elbląskie Towarzystwo Starożytności | E jak Elfrida
F jak flora wiosenna | F jak folwarki
G jak głazy narzutowe | G jak gody wiosenne
H jak Hoggo | H jak Huta Żuławska
J jak jeleń sika | J jak jaskółki
K jak kruszczyki | K jak krajobraz kulturowy
L jak lepiężnik | L jak lilia złotogłów
Ł jak Łęcze | Ł jak łuskiewnik
M jak miodunka | M jak marzanka wonna
N jak Natura 2000 | N jak Nadbrzeże
O jak orzesznica | O jak olsza
P jak pomniki przyrody | P jak pióropusznik strusi
R jak rezerwat przyrody | R jak rzekotka drzewna
S jak Szlak Kopernikowski |S jak szlaki rowerowe
Ś jak Święty Kamień | Ś jak śledziennica skrętolistna
U jak uszatka | U jak użytki ekologiczne
